Nasza Loteria NaM - pasek na kartach artykułów

Po co nam ta trzustka?

Monika Krężel
O chorobach trzustki, ich objawach i metodach leczenia z prof. Andrzejem Nowakiem, konsultantem wojewódzkim z zakresu gastroenterologii rozmawia Krystyna Bochenek Gdzie znajduje się trzustka? Wiele osób myśli, ...

O chorobach trzustki, ich objawach i metodach leczenia z prof. Andrzejem Nowakiem, konsultantem wojewódzkim z zakresu gastroenterologii rozmawia Krystyna Bochenek

Gdzie znajduje się trzustka?

Wiele osób myśli, że znajduje się ona w lewej części jamy brzusznej, stąd też chorzy odczuwający bóle w tej okolicy uważają, że boli ich trzustka. Tak być może, ale należy pamiętać, że trzustka jest położona w śródbrzuszu, leży w środku jamy brzusznej, w okolicy pępka, a ogon trzustki sięga lewego podżebrza.

Warto wiedzieć, że w czasie ostrego zapalenia trzustki, chory zwykle odczuwa bardzo silny ból w nadbrzuszu, często opasujący i promieniujący do kręgosłupa. Bólom często także towarzyszą wymioty. Dlatego ból zlokalizowany w lewym nadbrzuszu nie zawsze jest charakterystyczny dla zapaleń trzustki. Jest to częściej ból pochodzący od jelita grubego, które właśnie w tym miejscu zakręca (zgięcie śledzionowe).

Co ciekawe, trzustka położona jest głęboko i dlatego trudno jest lekarzowi wyczuć ją palcami. Jedynie wtedy, gdy w trzustce pojawi się guz zapalny lub nowotworowy, a narząd ten ulega powiększeniu można wyczuć w śródbrzuszu lub w nadbrzuszu twardy naciek lub guzowaty wałek, bolesny lub nie.

Do czego potrzebna jest trzustka?

Trzustka anatomicznie składa się z głowy, trzonu i ogona. Narząd ten jest gruczołem, który ma dwie funkcje - endokrynną i egzokrynną. Jest gruczołem wydzielania wewnętrznego produkującym hormony odpowiedzialne m.in. za utrzymanie prawidłowego poziomu cukru we krwi. Spośród hormonów produkowanych przez trzustkę najbardziej znana to insulina, która odpowiada za gospodarkę węglowodanową. Mniej powszechnie się wie o innych hormonach, które mają znaczenie na przykład w wydzielaniu soku żołądkowego, jak gastryna. Drugą ważną czynnością trzustki jest produkcja enzymów biorących udział w trawieniu pokarmów. Dla przykładu - spożyty posiłek zawierający tłuszcz potrzebuje dla jego trawienia w przewodzie pokarmowym enzymu produkowanego przez trzustkę zwanego lipazą. Upośledzenie produkcji enzymów trawiennych w przypadku przewlekłego zapalenia trzustki powoduje znaczną utratę wagi chorego. Zjawisko to w połączeniu z silnymi bólami jest charakterystyczne dla przewlekłych chorób trzustki. Trzustka w czasie przewlekłego zapalenia stopniowo traci swą funkcję hormonalną i egzokrynną.

Czyli trzustka jest bardzo ważnym narządem?

Tak, chociaż ciągle mimo postępu nauk medycznych nasza wiedza wykazuje wiele braków na temat patogenezy chorób zapalnych trzustki, nie mówiąc już o nowotworach tego gruczołu. Tymczasem choroby trzustki są bardzo groźne dla zdrowia i życia ludzi. Przykładem tego są choroby zapalne i nowotworowe tego gruczołu.

Zapalenie trzustki może być ostre lub przewlekłe. Spośród zapaleń ostrych dwie ich przyczyny są najważniejsze: kamica żółciowa i alkohol. Ale do zapaleń trzustki może dojść także w wyniku urazu (także operacyjnego), chorób wirusowych i niektórych leków. Stosunkowo dobrze poznano patogenezę ostrego żółciopochodnego zapalenia trzustki. Warto pamiętać, że trzustka przylega do żołądka i jelita grubego. Przewody trzustkowe wyprowadzające z tego narządu sok trzustkowy znajdują się w pobliżu dróg żółciowych i uchodzą razem w tzw. brodawce Vatera. W sytuacji istniejącej kamicy pęcherzyka żółciowego może się zdarzyć, że kamień wypadnie z woreczka żółciowego, przejdzie przez przewód żółciowy wspólny i zatka ujście w brodawce. Dochodzi wtedy do zaczopowania wspólnego ujścia dróg żółciowych i trzustkowych, w czasie którego dochodzi do nadciśnienia w drogach trzustkowych i aktywacja enzymów produkowanych przez ten gruczoł. Tak rozwija się ostre żółciowe zapalenie trzustki. Szacuje się, że około 20 proc. kobiet po 60. roku życia ma kamicę pęcherzyka żółciowego, stąd istniejące zagrożenie. Po zjedzeniu pokarmu tłustego pęcherzyk żółciowy obkurcza się i wyrzucić może kamień do przewodu żółciowego wspólnego powodując opisany powyżej mechanizm powstawania ostrego zapalenia. Stąd atak kolki żółciowego czy żółtaczka nie są najgroźniejszymi powikłaniami kamicy żółciowej, a właśnie ostre zapalenie trzustki. Dzieje się tak, gdyż zwłaszcza ciężkie martwicze zapalenie trzustki obarczone jest znacznym odsetkiem powikłań, a nawet śmiertelnością.

Najczęściej jednak, gdy mówimy o trzustce od razu ona kojarzy się nam z cukrzycą...

To prawda, że najczęstszą chorobą mającą związek z trzustką jest właśnie cukrzyca. Na cukrzycę choruje wiele osób, jest to epidemia XXI wieku. Przewlekłe i ostre zapalenia trzustki w porównaniu z cukrzycą zdarzają się stosunkowo rzadziej, ale one jako mniej znane będą tu szerzej omawiane.

Jeśli odczuwamy bóle w górnej prawej stronie brzucha, czego one mogą być następstwem?

Najczęściej bóle w tej okolicy pochodzą od pęcherzyka żółciowego. Przy bólach w prawym podżebrzu, wziąć także trzeba pod uwagę choroby czynnościowe, zespół jelita drażliwego, jednak aby taką diagnozę postawić należy wykluczyć chorobę organiczną.

Jak można rozpoznać choroby trzustki?

W obecnej chwili medycyna dysponuje bardzo dobrymi metodami diagnostycznymi, które pozwalają na wiarygodne rozpoznanie chorób trzustki. Spośród tych metod diagnostycznych najlepsze są metody obrazowe, takie jak: ultrasonografia, tomografia komputerowa, tomografia rezonansu magnetycznego, badania endoskopowe z użyciem odbrodawkowego cewnikowania czy nawet badania laboratoryjne.

Co jest przyczyną zapalenia trzustki?

Najczęstszą przyczyną przewlekłego zapalenia trzustki, które też doprowadza do cukrzycy jest alkoholizm. Na tą chorobę częściej chorują mężczyźni, gdyż choroba alkoholowa częściej dotyka panów. Alkohol to także druga co do częstości przyczyna zapaleń ostrych trzustki. Spożywanie alkoholu wymaga ostrożności. Co prawda, jeśli ktoś wypije okazyjnie kieliszek czerwonego wina nie ponosi z tego powodu uszczerbku na zdrowiu, a nawet jak niektórzy uważają może to być korzystne dla zdrowia. Natomiast jeśli ktoś przewlekle pije po kilka butelek piwa dziennie lub wypija często po kilkaset gramów bardziej stężonego alkoholu musi zdawać sobie sprawę z tego, jakie to niesie niebezpieczeństwo dla trzustki (dla wątroby też). Oczywiście - co wiemy z życia codziennego - nie każdy człowiek pijący alkohol w nadmiarze zapada na przewlekłe zapalenie trzustki. Zależy to od osobniczej podatności. Problem w tym, że nikt nie wie, kto ma szczególną podatność trzustki na szkodliwy wpływ alkoholu. Udowodniono, że spożycie alkoholu wpływa na gęstnienie soku trzustkowego, dochodzi do jego utrudnionego odpływu, co z czasem prowadzi do odkładania złogów wapnia w miąższu tego gruczołu. Chory odczuwa silne bóle, występuje wyniszczenie organizmu co niekiedy powoduje konieczność operacyjnego usunięcia trzustki.

Ostre zapalenie trzustki na tle żółciowym ma też swoje źródło w nieprzestrzeganiu diety. U osób z kamicą pęcherzyka żółciowego w przypadku spożycia ciężkostrawnego, tłustego posiłku dojść może nie tylko do bólowej kolki żółciowej czy żółtaczki, ale sytuacja ta może spowodować ostre zapalenie trzustki. W takich przypadkach szybkie skierowanie chorego do szpitala, w którym istnieje możliwość endoskopowego wydobycia kamienia, który spowodował chorobę znacznie łagodzi przebieg ostrego zapalenia trzustki.

Jakie są inne choroby trzustki i czym się one objawiają?

Należą tu nowotwory, łagodne i złośliwe trzustki. Nowotwory mogą się wywodzić z gruczolaków, a także jako guzy neuroendokrynne. Najczęściej spotyka się nowotwory złośliwe wywodzące się z części egzokrynnej trzustki, są to gruczolaki. Nowotwory te należą do najbardziej agresywnych raków spotykanych w jamie brzusznej. Groza tych nowotworów polega na tym, że rozwijają się w sposób podstępny, często bezobjawowy lub małoobjawowy. Objawy są na początku niecharakterystyczne i chorzy nie zwracają na nie uwagi. Dopiero później chorzy odczuwają silne piekące bóle, które promieniują do kręgosłupa i okolicy międzyłopatkowej. Ból ten często budzi chorych w nocy, a pozycja zgięta ku przodowi przynosi złagodzenie objawów. W chwili przyjęcia takich chorych do kliniki, nowotwór jest już zwykle tak zaawansowany, że leczenie chirurgiczne i usunięcie guza często jest już niemożliwe. Postęp choroby w tych przypadkach również jest szybki.

Jednym ze zwiastunów początku nowotworu złośliwego trzustki jest nagłe pojawienie się cukrzycy, zwłaszcza u osoby po 50. roku życia i nie obciążonej genetycznie tą chorobą.

Guzy endokrynne zdarzają się rzadziej i dotyczą zwykle komórek produkujących insulinę.

Jak wiadomo oba hormony, tak insulina, jak i glukagon odpowiadają za gospodarkę węglowodanową człowieka - insulina obniża poziom cukru we krwi, a glukagon go podwyższa. Przy guzach produkujących insulinę dochodzi do groźnych spadków poziomu cukru we krwi. Na szczęście guzy te są zwykle łagodne.

Jak długo trzeba sobie "zapracować" na zapalenie trzustki?

Jeżeli chodzi o ostre żółciowe zapalenie trzustki, wystąpienie tej choroby jest często nieprzewidywalne. Zwykle jednak występuje ono nagle po błędzie dietetycznym, zwłaszcza po spożyciu pokarmu tłustego, smażonego. I właśnie podanie tych danych lekarzowi ułatwia ukierunkowanie rozpoznania na przyczynę choroby, co w następstwie kierunkuje właściwe postępowanie lecznicze.

W przypadku etiologii alkoholowej atak choroby poprzedzony jest zwykle wcześniejszą konsumpcją alkoholu. Na przewlekłe alkoholowe zapalenie trzustki "pracować" można całymi latami poprzez picie alkoholu i zjadanie tłustych pokarmów.

W przypadkach nowotworów złośliwych trzustki jedynym sposobem na uratowanie życia jest chirurgiczne, operacyjne usunięcie guza. Zabieg taki zwykle jest rozległy i często prócz trzustki usuwa się częściowo narządy sąsiednie. Po takiej operacji często rozwija się cukrzyca i chory musi do końca życia zażywać preparaty trzustkowe i regulować cukrzycę.

W całym świecie prowadzone są badania nad przeszczepianiem trzustki bądź wysp komórkowych trzustki produkujących insulinę. W Polsce rocznie wykonuje się około 20 takich zabiegów. Metoda ta w naszym kraju stosowana jest prawie wyłącznie w przypadkach krańcowych powikłań nerkowych cukrzycy. Czyli w sytuacji, gdy z powodu cukrzycy dochodzi do niewydolności nerek i choremu albo zagraża dializa albo ma ją już wykonywaną. Zwykle wykonuje się łącznie transplantację nerek i trzustki. Takie operacje wykonuje się również w naszym regionie.

Z innych chorób trzustki należy wymienić cysty lub pseudocysty tego gruczołu. Tego rodzaju zmiany torbielowate są zwykle następstwem stanu zapalnego trzustki, ale czasem zmiany cystowate mogą mieć charakter złośliwy. Dlatego chorzy ze zmianami torbielowatymi w trzustce powinni zostawać w stałej kontroli specjalistycznej lekarza gastroenterologa. Taka kontrola u lekarza specjalisty nad chorymi z przewlekłym zapaleniem trzustki i cystami tego gruczołu jest potrzebna także ze względu na fakt, że stany te sprzyjają rozwojowi nowotworów.

Co zrobić, by uniknąć chorób trzustki?

Bardzo ważna jest profilaktyka. W przypadkach kamicy pęcherzykowej, zwłaszcza u ludzi młodych zaleca się usunięcie woreczka żółciowego. Trudno przecież przez długie lata życia utrzymywać dietę niskotłuszczową i stale uważać, aby nie popełnić błędów dietetycznych. Przy kamicy pęcherzykowej objawowej, tzn. u chorych z atakami kolki żółciowej zalecane jest wykonanie usunięcia pęcherzyka żółciowego niezależnie od wieku. Druga ważna składowa profilaktyki to zachowanie umiaru w jedzeniu i piciu alkoholu. Tu należy podkreślić, że osoby zdrowe mogą sobie pozwolić na zjedzenie tłustej gęsi i wieprzowiny. Dobrze jest wtedy zażyć rapacholinę lub inne leki żółciopędne dla ułatwienia trawienia.

To samo dotyczy alkoholu i należy podkreślić, że piwo to też alkohol i spożywane w nadmiarze i często prowadzi do zapaleń trzustki.

W przypadku nowotworów trudno z kolei mówić o profilaktyce. Jednak osoby obciążone nowotworami trzustki są kilkadziesiąt razy bardziej narażone na rozwój tej choroby niż reszta populacji. W tych przypadkach powinno się okresowo wykonywać profilaktyczne badania kontrolne, tak markerów nowotworowych w surowicy, jak i badania obrazowe (np. USG). Badania te należy rozpocząć wykonywać kilkanaście lat wcześniej niż wiek ujawnienia choroby u przodków.

Czy choroby trzustki można wyleczyć?

Tak, zarówno ostre, jak i przewlekłe zapalenia trzustki, a także niektóre postacie nowotworów. Wiadomo jest, że u chorych z lekką postacią ostrego zapalenia trzustki, choroba ta leczy się bez następstw i chory bez problemu powraca do zdrowia. W przypadkach pozostałych (20 do 30 proc. chorych) z przebiegiem ciężkim rozwijają się powikłania wymagające dłuższego leczenia, a niektórzy wymagają leczenia operacyjnego. W kilku procentach zapaleń trzustki choroba kończy się niepomyślnie dla chorego. W przypadkach zapalenia o etiologii alkoholowej rzuty choroby mogą być liczne, prowadzą do stopniowego wyniszczenia chorego. Zdarza się jednak, że abstynencja alkoholowa po pierwszym rzucie choroby hamuje dalszy jej rozwój.

Kto częściej zapada na choroby trzustki, kobiety czy mężczyźni? Czy dzieci też mają kłopoty z trzustką?

Ocenia się, że mężczyźni częściej chorują na przewlekłe i ostre zapalenia trzustki na tle alkoholowym. Natomiast u kobiet częściej występuje ostre zapalenie trzustki na tle kamicy żółciowej.

U dzieci i młodzieży też mogą występować choroby trzustki. Najczęściej są to choroby zapalne wrodzone. Do nich należy rodzinne zapalenie trzustki i mukowiscydoza. Te dziedziczne choroby powodują przewlekłe zapalenie trzustki przebiegające z zaburzeniem czynności zewnątrzwydzielniczej trzustki. Mukowiscydoza z kolei to nie tylko choroba trzustki, ale dotyczy ona także innych układów i narządów dziecka, przede wszystkim płuc i dróg żółciowych. U dzieci i młodzieży zdarzają się także ostre zapalenia żółciopochodne.


Profesor Andrzej Nowak - pochodzi z Krakowa. Pracuje w Klinice Gastroenterologii Centralnego Szpitala Klinicznego im. prof. Kornela Gibińskiego Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach, którą kierował w latach 1985 - 2005. Jest konsultantem wojewódzkim z zakresu gastroenterologii. Jest specjalistą II stopnia w zakresie chorób wewnętrznych i gastroenterologii, absolwentem Śląskiej Akademii Medycznej w Katowicach, członkiem-założycielem Polskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego (przez dwie kadencje był jego prezesem).

Od wielu lat kieruje Grupą Endoskopii Polskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego organizując coroczne, ogólnopolskie posiedzenia naukowo-szkoleniowe z zakresu endoskopii przewodu pokarmowego. Przez szereg lat zasiadał w Zarządzie Europejskiego Towarzystwa Endoskopii Przewodu Pokarmowego, którego prezydentem był w latach 2002-2004. Przez dwie kadencje był także prezesem Polskiego Towarzystwa Gastroenterologicznego (1998 - 2002) Specjalizuje się w endoskopii przewodu pokarmowego. Jako pierwszy w Polsce zastosował m.in. sfinkteromię endoskopową w leczeniu ostrego żółciopochodnego zapalenia trzustki. Zajmuje się zapalnymi chorobami jelit oraz chorobami dróg żółciowych, żołądka i trzustki. Autor ponad 400 publikacji naukowych, monografii i doniesień zjazdowych, autor i współautor wielu podręczników dla studentów i lekarzy. W 2005 roku w Akademii Medycznej we Wrocławiu profesor otrzymał tytuł doktora honoris causa tej uczelni.

Jest członkiem honorowym wielu towarzystw naukowych w kraju i za granicą, jak również jest członkiem komitetów redakcyjnych krajowych i międzynarodowych czasopism gastroenterologicznych.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Te produkty powodują cukrzycę u Polaków

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera
Wróć na bielawa.naszemiasto.pl Nasze Miasto